Βασικά σημεία της μελέτης της τράπεζας της Αγγλίας :

• Το χρήμα σήμερα είναι ένα είδος IOU (είδος εγγράφου που αναγνωρίζει χρέος. Επί λέξη «Σου Χρωστάω»: I Owe You).
• Παρουσιάζονται τρεις κύριοι τύποι χρήματος: Νομίσματα (χαρτονομίσματα και κέρματα), τραπεζικές καταθέσεις και τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας.
• Η μεγαλύτερη ποσότητα χρήματος δημιουργείται από τις εμπορικές τράπεζες. Όταν μια τράπεζα εκδίδει δάνειο για έναν από τους πελάτες της, απλά πιστώνει το λογαριασμό του πελάτη της με ένα υψηλότερο υπόλοιπο (αυξάνονται οι καταθέσεις του). Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, δημιουργείται νέο χρήμα.
• Το χρήμα σήμερα είναι μια μορφή χρέους, αλλά ένα ιδιαίτερο είδος χρέους που γίνεται αποδεκτό ως μέσο ανταλλαγής στην οικονομία.
• Η κατάργηση του κανόνα του χρυσού.
• Ο ρόλος των ηλεκτρονικών μορφών χρήματος, των τοπικών και των ψηφιακών νομισμάτων.

Περίληψη Α’ Μέρους:

Παρά τη σημασία και την ευρεία χρήση του χρήματος στη σύγχρονη οικονομία, δεν υπάρχει καθολική συμφωνία σχετικά με το τι πραγματικά είναι χρήμα. Αυτό συμβαίνει εν μέρει γιατί το τι αποτελεί χρήμα έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Το χρήμα σήμερα είναι ένα είδος IOU (υπόσχεση μελλοντικής πληρωμής – “I Owe You”)

Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι χρήματος: το νόμισμα, οι τραπεζικές καταθέσεις και τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας. Κάθε ένα αντιπροσωπεύει ένα IOU από έναν τομέα της οικονομίας σε ένα άλλο. Τα περισσότερα χρήματα στη σύγχρονη οικονομία είναι υπό τη μορφή τραπεζικών καταθέσεων, οι οποίες δημιουργούνται από τις ίδιες τις εμπορικές τράπεζες.

Ένας συνηθισμένος τρόπος να ορίζεται το χρήμα είναι μέσω των λειτουργιών που επιτελεί: μέσο αποθήκευσης αξίας, λογιστική μονάδα, μέσο ανταλλαγής.

Άρθρο των Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas της Διεύθυνσης Νομισματικής Ανάλυσης της Τράπεζας της Αγγλίας.

• Το χρήμα είναι απαραίτητο στη λειτουργία της σύγχρονης οικονομίας, αλλά η φύση του έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Αυτό το άρθρο παρέχει μια εισαγωγή στο τι είναι το χρήμα σήμερα.
• Το χρήμα σήμερα είναι ένα είδος IOU (σ.σ. είδος εγγράφου που αναγνωρίζει χρέος – επί λέξη «Σου Χρωστάω»: I Owe You -), αλλά έχει την ιδιαιτερότητα ότι γίνεται γενικά αποδεκτό από όλους στην οικονομία ως αντάλλαγμα για αγαθά και υπηρεσίες.
• Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι χρήματος: το νόμισμα, οι τραπεζικές καταθέσεις και τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας. Κάθε ένα αντιπροσωπεύει ένα IOU από έναν τομέα της οικονομίας σε ένα άλλο. Τα περισσότερα χρήματα στη σύγχρονη οικονομία είναι υπό τη μορφή τραπεζικών καταθέσεων, οι οποίες δημιουργούνται από τις ίδιες τις εμπορικές τράπεζες.

Οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο χρησιμοποιούν κάποια μορφή χρήματος σε καθημερινή βάση για να αγοράσουν ή να πουλήσουν αγαθά και υπηρεσίες, για να πληρώσουν ή να πληρωθούν, είτε για να συντάξουν ή να διευθετήσουν συμβόλαια. Το χρήμα είναι κεντρικής σημασίας για τη λειτουργία μιας σύγχρονης οικονομίας.

Όμως, παρά τη σημασία και την ευρεία χρήση του, δεν υπάρχει καθολική συμφωνία σχετικά με το τι πραγματικά είναι χρήμα. Αυτό συμβαίνει εν μέρει γιατί το τι αποτελεί χρήμα έχει διαφοροποιηθεί με την πάροδο του χρόνου και από τόπο σε τόπο.

Αυτό το άρθρο παρέχει μια εισαγωγή για το ρόλο του χρήματος στη σύγχρονη οικονομία. Δεν προϋποθέτει κάποια προηγούμενη γνώση οικονομικών από τον αναγνώστη. Το άρθρο ξεκινάει με την εξήγηση της έννοιας του χρήματος και τι το κάνει ξεχωριστό. Στη συνέχεια, καθορίζει τι μετράει ως χρήμα σε μια σύγχρονη οικονομία, όπως του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου το 97% του χρήματος που βρίσκεται στην κατοχή του κοινού είναι υπό τη μορφή καταθέσεων σε τράπεζες, παρά σε νόμισμα.

Περιγράφει τους διάφορους τύπους χρήματος, από που παίρνουν την αξία τους και πώς δημιουργούνται. Ένας πίνακας περιγράφει συνοπτικά κάποιες πρόσφατες εξελίξεις στις τεχνολογίες πληρωμών.

Ένα συνοδευτικό άρθρο «Δημιουργία χρήματος στη σύγχρονη οικονομία» (‘Money creation in the modern economy’), περιγράφει τη διαδικασία δημιουργίας χρήματος με περισσότερη λεπτομέρεια [1], και συζητά τον ρόλο της νομισματικής πολιτικής και της κεντρικής τράπεζας σε αυτή τη διαδικασία. Για λόγους παρουσίασης αυτό το άρθρο επικεντρώνεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά τα θέματα που αναλύονται είναι εξίσου σχετικά για τις περισσότερες οικονομίες σήμερα.

Ένα σύντομο βίντεο εξηγεί μερικά από τα βασικά θέματα που καλύπτονται σε αυτό το άρθρο.

Τι μετράει ως χρήμα;

Πολλά διαφορετικά αγαθά ή περιουσιακά στοιχεία έχουν χρησιμοποιηθεί ως χρήμα σε κάποια χρονική στιγμή ή σε κάποιο μέρος. Τα αγαθά είναι πράγματα που τους προσδίδουμε αξία επειδή ικανοποιούν ανθρώπινες ανάγκες ή επιθυμίες, όπως τρόφιμα, ρούχα ή βιβλία.

Ένα περιουσιακό στοιχείο, όπως είναι ο μηχανολογικός εξοπλισμός, είναι κάτι πολύτιμο, επειδή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή άλλων αγαθών ή υπηρεσιών. Λοιπόν, ποια αγαθά ή περιουσιακά στοιχεία πρέπει να περιγράφονται ως χρήμα; Ένας συνηθισμένος τρόπος να ορίζεται το χρήμα είναι μέσω των λειτουργιών που επιτελεί. Αυτή η παραδοσιακή προσέγγιση προτείνει ότι το χρήμα θα πρέπει να ανταποκρίνεται σε τρεις σημαντικούς ρόλους.

Ο πρώτος ρόλος του χρήματος είναι να αποτελεί μέσο αποθήκευσης αξίας – κάτι που αναμένεται να διατηρήσει την αξία του με έναν λογικά προβλέψιμο τρόπο στην πάροδο του χρόνου. Χρυσός ή ασήμι που εξορύχθηκαν εκατοντάδες χρόνια πριν, εξακολουθούν να είναι πολύτιμα σήμερα. Αλλά φθαρτά τρόφιμα χάνουν την αξία τους γρήγορα καθώς χαλάνε. Έτσι, ο χρυσός ή το ασήμι είναι καλά μέσα αποθήκευσης αξίας, αλλά τα φθαρτά τρόφιμα λιγότερο.

Ο δεύτερος ρόλος του χρήματος είναι να αποτελεί μια λογιστική μονάδα – το αντικείμενο έναντι του οποίου τιμολογούνται τα αγαθά και οι υπηρεσίες, για παράδειγμα τα μενού των εστιατορίων, τα συμβόλαια ή οι ετικέτες των τιμών.

Στις σύγχρονες οικονομίες η λογιστική μονάδα είναι συνήθως ένα νόμισμα, για παράδειγμα, η λίρα στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά θα μπορούσε αντ’ αυτού να είναι ένα οποιοδήποτε αγαθό. Στο παρελθόν, τα αντικείμενα συχνά τιμολογούνταν έναντι κάτι πολύ κοινού, όπως βασικά είδη διατροφής (“μπάλες σιταριού”) ή εκτρεφόμενα ζώα.

Τρίτον, το χρήμα θα πρέπει να είναι μέσο ανταλλαγής – κάτι που οι άνθρωποι κατέχουν, επειδή σχεδιάζουν να το ανταλλάξουν με κάτι άλλο, και όχι επειδή θέλουν το ίδιο (ως αγαθό).

Για παράδειγμα, σε κάποια στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τα τσιγάρα έγιναν το μέσο ανταλλαγής εφόσον το χρήμα απουσίαζε. Ακόμη και οι μη-καπνιστές ήταν διατεθειμένοι να ανταλλάξουν αγαθά για τσιγάρα, όχι επειδή σχεδίαζαν να καπνίσουν τα τσιγάρα, αλλά επειδή αργότερα θα ήταν σε θέση να τα ανταλλάξουν με κάτι που χρειάζονταν.

Αυτές οι λειτουργίες είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ένα περιουσιακό στοιχείο είναι λιγότερο χρήσιμο ως μέσο ανταλλαγής αν δεν θα αξίζει το ίδιο αύριο – αν δεν είναι δηλαδή ένα καλό μέσο αποθήκευσης αξίας. Πράγματι, σε πολλές χώρες, όπου το παραδοσιακό νόμισμα έχει μετατραπεί σε ένα κακό μέσο αποθήκευσης αξίας εξαιτίας των πολύ υψηλών ποσοστών πληθωρισμού των τιμών, ή υπερπληθωρισμού, ξένα νομίσματα κατέληξαν να χρησιμοποιούνται ως εναλλακτικό μέσο ανταλλαγής.

Για παράδειγμα, στα πέντε χρόνια μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι τιμές των εμπορευμάτων σε γερμανικά μάρκα διπλασιάστηκαν 38 φορές – πράγμα που σημαίνει ότι κάτι που κόστιζε ένα μάρκο το 1918 θα είχε κόστος πάνω από 300 δις μάρκα το 1923. (Πηγή)

Ως αποτέλεσμα, μερικοί άνθρωποι στη Γερμανία εκείνη την περίοδο άρχισαν να χρησιμοποιούν άλλα νομίσματα, στη θέση του μάρκου, για να αγοράζουν και να πωλούν τα αγαθά. Για να διαβεβαιώσει ότι η στερλίνα δεν θα χάσει την ανταλλακτική της αξία, ένας από τους κύριους στόχους της Τράπεζας της Αγγλίας είναι να προστατεύει την αξία του νομίσματος.

Παρά το γεγονός ότι το μέσο ανταλλαγής πρέπει να είναι ένα καλό μέσο αποθήκευσης αξίας, υπάρχουν πολλά καλά μέσα αποθήκευσης αξίας που δεν είναι καλά μέσα ανταλλαγής [2]. Τα σπίτια, για παράδειγμα, τείνουν να παραμένουν πολύτιμα για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν εύκολα ως μέσα πληρωμής.

Ομοίως, είναι συνήθως αποτελεσματικό για το μέσο ανταλλαγής στην οικονομία να λειτουργεί και ως η λογιστική μονάδα. Σε περίπτωση που τα μαγαζιά στο Ηνωμένο Βασίλειο τιμολογούσαν τα εμπορεύματα σε δολάρια ΗΠΑ, ενώ εξακολουθούσαν να αποδέχονταν πληρωμή μόνο σε λίρες Αγγλίας, οι πελάτες θα έπρεπε να γνωρίζουν τη συναλλαγματική ισοτιμία της λίρας έναντι του δολαρίου κάθε φορά που θα ήθελαν να αγοράσουν κάτι.

Αυτό θα απαιτούσε χρόνο και προσπάθεια από την πλευρά των καταναλωτών. Έτσι, στις περισσότερες χώρες σήμερα τα καταστήματα τιμολογούν με βάση το νόμισμα που χρησιμοποιείται ως μέσο ανταλλαγής: λίρες (στερλίνες) για το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ιστορικά, ο ρόλος του χρήματος ως μέσον ανταλλαγής έχει συχνά θεωρηθεί ως η πιο σημαντική λειτουργία του από τους οικονομολόγους. Ο Adam Smith, ένας από τους ιδρυτές του πεδίου των οικονομικών και η τρέχουσα φιγούρα στο χαρτονόμισμα των £20 λιρών Αγγλίας, είδε τα χρήματα ως ένα αναγκαίο μέρος της μετάβασης από μια “οικονομία συντήρησης” ή αυτάρκειας, σε μια οικονομία ανταλλαγής/ανταλλακτική οικονομία.

Σε μια οικονομία συντήρησης, ο καθένας καταναλώνει μόνο ό,τι παράγει. Για παράδειγμα, ο Ροβινσώνας Κρούσος, εγκλωβισμένος μόνος σε ένα έρημο νησί, δεν έχει ανάγκη τα χρήματα καθώς τρώει μόνο τα μούρα που συγκεντρώνει και τα ζώα που κυνηγά. Αλλά είναι πιο αποτελεσματικό για τους ανθρώπους να εξειδικεύονται στην παραγωγή, παράγοντας μεγαλύτερες ποσότητες ενός αγαθού από ότι χρειάζονται οι ίδιοι και στη συνέχεια να τα ανταλλάσσουν μεταξύ τους.

Αν ο Ροβινσώνας Κρούσος είναι ένας φυσικός τροφοσυλλέκτης, για παράδειγμα, τότε θα μπορέσει να εστιάσει την προσπάθειά του για να μαζέψει μούρα, ενώ ο φίλος του ο Παρασκευάς, ως έμπειρος ψαράς, θα μπορούσε να αφιερώσει όλο του το χρόνο στην αλιεία. Οι δύο θα μπορούσαν στη συνέχεια να κάνουν ανταλλαγή μεταξύ τους και να καταναλώνουν ο καθένας περισσότερα μούρα και ψάρια από ότι αν ο καθένας από αυτούς είχε χωρίσει το χρόνο του μεταξύ του να μαζεύει μούρα και να ψαρεύει.

Πηγές:

Το άρθρο αποτελεί μετάφραση του κειμένου “Money in the modern economy: an introduction” της Τράπεζας της Αγγλίας. By Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas of the Bank’s Monetary Analysis Directorate.

• [1] ”Money creation in the modern economy” Άρθρο των Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas της Διεύθυνσης Νομισματικής Ανάλυσης της Τράπεζας της Αγγλίας. Άρθρο το οποίο επίσης θα δημοσιεύσουμε σε μετάφραση στο fekyou.info
• [2] Ostroy, J and Starr, R (1990), ‘The transactions role of money’, in Friedman, B and Hahn, F (eds), Handbook of Monetary Economics, Vol. 1, pages 3–62

Σχετικά:

• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Β’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Γ’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Δ’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Ε’)

Μετάφραση-Επιμέλεια: Κωνσταντουλάκης Μιχάλης

Προσαρμογή γραφικών: Μπάιλα Καλλιόπη 

Μορφοποίηση-Περιλήψεις: Τσίπρας Σταύρος