Περίληψη Β’ Μέρους:

Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία είναι απλά μια ειδική μορφή IOU (υπόσχεση μελλοντικής πληρωμής), ή στη γλώσσα των οικονομικών λογαριασμών, ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο.

Υπάρχουν και μη χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία όπως για παράδειγμα η γη και τα σπίτια, τα οποία δεν είναι απαιτήσεις προς οποιονδήποτε άλλο. Τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι απλώς απαιτήσεις επί κάποιου άλλου στην οικονομία – ένα IOU προς ένα πρόσωπο, μια εταιρεία, μια τράπεζα ή μια κυβέρνηση ή κατ’ άλλη έκφραση τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία ενός ατόμου είναι πάντα το χρέος κάποιου άλλου.

Στη μεσαιωνική Ευρώπη οι έμποροι συχνά έκαναν αγοραπωλησίες μεταξύ τους εκδίδοντας IOUs. Ωστόσο, τα εν λόγω συστήματα βασίζονται στην εμπιστοσύνη του καθενός ότι όλοι οι υπόλοιποι είναι εντελώς αξιόπιστοι. Το χρήμα είναι ένας κοινωνικός θεσμός που παρέχει μια λύση για το πρόβλημα της έλλειψης εμπιστοσύνης. Είναι χρήσιμο στις συναλλαγές γιατί είναι ένα ιδιαίτερο είδος IOU: ειδικότερα, το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία είναι ένα IOU που ο καθένας μέσα στην οικονομία εμπιστεύεται. Μόνο ορισμένα είδη IOU μπορούν να αποκτήσουν την ιδιότητα αυτή.

Άρθρο των Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas της Διεύθυνσης Νομισματικής Ανάλυσης της Τράπεζας της Αγγλίας.

Τα χρήματα είναι ένα IOU (υπόσχεση μελλοντικής πληρωμής – “I Owe You”)

Ενώ ο Ροβινσώνας Κρούσος και ο Παρασκευάς θα μπορούσαν απλά να ανταλλάξουν μούρα για ψάρια – χωρίς την χρήση χρήματος – οι ανταλλαγές που θέλουν να κάνουν οι άνθρωποι στη σύγχρονη οικονομία είναι πολύ πιο περίπλοκες. Εμπλέκεται μεγάλος αριθμός ατόμων. Και – κυρίως – ο χρόνος των ανταλλαγών αυτών δεν συμπίπτει συνήθως. Ακριβώς όπως οι άνθρωποι δεν θέλουν πάντα να καταναλώνουν το ίδιο είδος αγαθών που παράγουν οι ίδιοι, δεν θέλουν πάντα να τα καταναλώνουν την ίδια στιγμή που τα παράγουν.

Ο Ροβινσώνας Κρούσος μπορεί να συγκεντρώσει ένα μεγάλο αριθμό μούρων κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν είναι η εποχή τους, ενώ ο Παρασκευάς μπορεί να μην πιάσει πολλά ψάρια μέχρι το Φθινόπωρο. Στη σύγχρονη οικονομία, οι νέοι άνθρωποι θέλουν να δανειστούν για να αγοράσουν σπίτια, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας να αποταμιεύσουν για συνταξιοδότηση, και οι εργαζόμενοι προτιμούν να ξοδέψουν το μηνιαίο τους μισθό σταδιακά κατά τη διάρκεια του μήνα, και όχι όλα τη μέρα της πληρωμής.

Αυτά τα μοτίβα ζήτησης σημαίνουν ότι μερικοί άνθρωποι επιθυμούν να δανειστούν και άλλοι επιθυμούν να κατέχουν απαιτήσεις -ή IOUs – να αποπληρωθούν από κάποιον άλλο σε μεταγενέστερο χρονικό διάστημα. Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία είναι απλά μια ειδική μορφή IOU (υπόσχεση μελλοντικής πληρωμής. Είδος εγγράφου που αναγνωρίζει χρέος – επί λέξη «Σου Χρωστάω»: I Owe You), ή στη γλώσσα των οικονομικών λογαριασμών, ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο.

Για να γίνει κατανοητό το χρήμα ως χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο, είναι χρήσιμο πρώτα να εξεταστεί το ευρύ φάσμα διαφορετικών τύπων περιουσιακών στοιχείων που κατέχουν οι άνθρωποι (ατομικά ή ως εταιρείες). Μερικά από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία φαίνονται στην εικόνα 1.

Μη χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία, όπως το κεφάλαιο (για παράδειγμα μηχανήματα), η γη και τα σπίτια εμφανίζονται με γαλάζιο. Κάθε μη χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο μπορεί να παράγει αγαθά και υπηρεσίες για τους ιδιοκτήτες του. Για παράδειγμα, τα μηχανήματα και η γη μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή προϊόντων ή τροφίμων, τα σπίτια παρέχουν στους ανθρώπους την υπηρεσία του καταφυγίου και της άνεσης, ενώ ο χρυσός μπορεί μετατραπεί σε μορφές που οι άνθρωποι επιθυμούν, όπως τα κοσμήματα.

Είναι δυνατόν για ορισμένα από αυτά τα μη χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία (ή ακόμη και τα αγαθά που παράγουν) να επιτελέσουν κάποιες από τις λειτουργίες του χρήματος. Όταν αγαθά ή περιουσιακά στοιχεία που θα ήταν πολύτιμα για άλλους σκοπούς χρησιμοποιούνται ως χρήματα, τότε είναι γνωστά ως χρηματικά-αγαθά (commodity money). Για παράδειγμα, ο Άνταμ Σμιθ περιέγραψε πως «ο σίδηρος ήταν το σύνηθες εργαλείο του εμπορίου μεταξύ των αρχαίων Σπαρτιατών» και «ο χαλκός μεταξύ των αρχαίων Ρωμαίων». Πολλές κοινωνίες έχουν χρησιμοποιήσει επίσης το χρυσό ως χρηματικό-αγαθό.

Η χρήση των αγαθών που είναι πολύτιμα από μόνα τους ως χρήμα μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να έχουν εμπιστοσύνη ότι θα είναι σε θέση να τα ανταλλάξουν με άλλα αγαθά στο μέλλον. Όμως, δεδομένου ότι αυτά τα αγαθά έχουν άλλες χρήσεις — στον τομέα των κατασκευών, ας πούμε, ή σαν κοσμήματα — υπάρχει ένα κόστος στη χρήση τους ως χρήμα. Έτσι, στη σύγχρονη οικονομία, το χρήμα είναι αντ ‘αυτού ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο.

Τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι απλώς απαιτήσεις επί κάποιου άλλου στην οικονομία – ένα IOU προς ένα πρόσωπο, μια εταιρεία, μια τράπεζα ή μια κυβέρνηση. Ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο μπορεί να δημιουργηθεί από τους ιδιοκτήτες μη χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων.

Για παράδειγμα, ένας ιδιοκτήτης γης μπορεί να αποφασίσει να εκμισθώσει μέρος της γης του σε έναν γεωργό με αντάλλαγμα μέρος από τις μελλοντικές σοδειές. Ο γαιοκτήμονας θα έχει λιγότερη γη από ότι πριν, αλλά θα αποκτήσει αντ’ αυτού ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο – μια αξίωση για μελλοντικά αγαθά (τρόφιμα) που θα παραχθούν από τον αγρότη με τη χρήση του περιουσιακού στοιχείου (Γη).

Στην πραγματικότητα, όμως, τα περισσότερα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι απαιτήσεις έναντι άλλων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Οι περισσότεροι άνθρωποι που σκέφτονται την αγορά ενός ομολόγου μιας εταιρείας (ένα είδος IOU από την εταιρεία στον κάτοχο του ομολόγου), όπως μια φάρμα, δεν θα ήθελαν να αποπληρωθούν σε τρόφιμα. Αντί αυτού, τα συμβόλαια/οι συμβάσεις όπως τα ομόλογα συνήθως δηλώνουν ότι στον ομολογιούχο οφείλεται ένα ορισμένο ποσό των χρημάτων, το οποίο η φάρμα μπορεί να αποκτήσει πουλώντας τρόφιμα.

Επειδή τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι απαιτήσεις έναντι κάποιου άλλου στην οικονομία, είναι επίσης χρηματοοικονομικές (χρηματοδοτικές) υποχρεώσεις – τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία ενός ατόμου είναι πάντα το χρέος κάποιου άλλου. Έτσι, το μέγεθος των χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων σε μια κλειστή οικονομία είναι ίσο με το μέγεθος των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, όπως απεικονίζεται στην εικόνα 1.

Εάν ένα πρόσωπο βάλει μια υποθήκη, αποκτάει την υποχρέωση να πληρώσει στην τράπεζα του ένα ποσό χρημάτων με την πάροδο του χρόνου — μια υποχρέωση — και η τράπεζα αποκτά το δικαίωμα να λάβει τις πληρωμές αυτές — ένα περιουσιακό στοιχείο ίδιου μεγέθους (επιπλέον των τόκων). Ή εάν κατέχει ένα εταιρικό ομόλογο, έχει στην κατοχή του ένα περιουσιακό στοιχείο, αλλά η εταιρεία έχει μια ίδιου μεγέθους υποχρέωση.

Αντίθετα, τα μη-χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία δεν είναι απαιτήσεις προς οποιονδήποτε άλλο. Αν κάποιος κατέχει ένα σπίτι ή χρυσό, δεν υπάρχει πρόσωπο χρεωμένο με το ίδιο ποσό, δεν υπάρχουν δηλαδή μη-χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις. Αν όλοι στην οικονομία συγκέντρωναν όλα τα περιουσιακά στοιχεία και τα χρέη τους, όλα τα χρηματοοικονομικά στοιχεία του Ενεργητικού (περιουσιακά στοιχεία) και του Παθητικού (Υποχρεώσεις) -συμπεριλαμβανομένου του χρήματος – θα ακυρώνονταν αμοιβαία, αφήνοντας μόνο τα μη-χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία.

Γιατί το χρήμα είναι ιδιαίτερο

Επί της αρχής, θα μπορούσε να μην υπάρχει καμία ανάγκη για ένα ειδικό χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο όπως το χρήμα για να παρακολουθείται σε ποιον οφείλονται αγαθά και υπηρεσίες. Καθένας στην οικονομία θα μπορούσε, αντί αυτού να δημιουργήσει τα δικά του περιουσιακά στοιχεία (Ενεργητικό) και Υποχρεώσεις (Παθητικό) μοιράζοντας IOUs κάθε φορά που ήθελε να αγοράσει κάτι, και στη συνέχεια να σημειώνει σε ένα βιβλίο υποχρεώσεων και χρεών αν ήταν χρεωμένος ή πιστωμένος (του χρωστούσαν).

Πράγματι, στη μεσαιωνική Ευρώπη οι έμποροι συχνά έκαναν αγοραπωλησίες μεταξύ τους εκδίδοντας IOUs. Επίσης οι έμποροι τακτοποιούσαν σε τακτά χρονικά διαστήματα τις υποχρεώσεις μεταξύ τους στα πανηγύρια και τις εμπορικές εκθέσεις, σε μεγάλο βαθμό αμοιβαία ακυρώνοντας χρέη. Ωστόσο, τα εν λόγω συστήματα βασίζονται στην εμπιστοσύνη του καθενός ότι όλοι οι υπόλοιποι είναι εντελώς αξιόπιστοι. Σε αντίθετη περίπτωση, οι άνθρωποι θα ανησυχούσαν ότι ορισμένα από τα IOUs που έχουν στην κατοχή τους θα μπορούσαν να προέρχονται από ανθρώπους που δεν θα τους αποπληρώσουν όταν ζητήσουν να τα εξαργυρώσουν.

Ακόμα κι αν εμπιστεύονται όλους όσους έχουν δανείσει άμεσα, μπορεί να ανησυχούν ότι αυτοί οι άνθρωποι κρατούν IOUs από αναξιόπιστους ανθρώπους, και ως εκ τούτου δεν θα είναι σε θέση να εξοφλήσουν τα δικά τους IOUs.

Το χρήμα είναι ένας κοινωνικός θεσμός που παρέχει μια λύση για το πρόβλημα της έλλειψης εμπιστοσύνης. Είναι χρήσιμο στις συναλλαγές γιατί είναι ένα ιδιαίτερο είδος IOU: ειδικότερα, το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία είναι ένα IOU που ο καθένας μέσα στην οικονομία εμπιστεύεται. Επειδή όλοι εμπιστεύονται το χρήμα, το αποδέχονται ευχαρίστως ως αντάλλαγμα για αγαθά και υπηρεσίες —μπορεί να γίνει καθολικά αποδεκτό ως μέσο ανταλλαγής. Μόνο ορισμένα είδη IOU μπορούν να αποκτήσουν την ιδιότητα αυτή.

Για παράδειγμα, εάν ένας τύπος IOU δεν είναι ευρέως αξιόπιστος ότι θα αποπληρωθεί, είναι λιγότερο πιθανό να γίνει αποδεκτό σε συναλλαγές — και λιγότερο ως χρήμα. Η επόμενη ενότητα του άρθρου εξηγεί ποιά είδη IOU λειτουργούν ως χρήμα στη σύγχρονη οικονομία, και πως τα συγκεκριμένα IOUs έγιναν αρκετά αξιόπιστα για να είναι καθολικά αποδεκτά στις συναλλαγές.

Πηγές:

Το άρθρο αποτελεί μετάφραση του κειμένου “Money in the modern economy: an introduction” της Τράπεζας της Αγγλίας. By Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas of the Bank’s Monetary Analysis Directorate.

Σχετικά:

• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Α’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Γ’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Δ’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Ε’)

Μετάφραση-Επιμέλεια: Κωνσταντουλάκης Μιχάλης

Προσαρμογή γραφικών: Μπάιλα Καλλιόπη 

Μορφοποίηση-Περιλήψεις: Τσίπρας Σταύρος