Περίληψη Ε’ Μέρους:

Πως δημιουργούνται τα νέα χαρτονομίσματα; Και πως ανταλλάσσονται τα παλαιά; Το νόμισμα αντιστοιχεί μόνο σε μια πολύ μικρή ποσότητα του χρήματος που βρίσκεται στην κατοχή ανθρώπων και επιχειρήσεων στην οικονομία. Το υπόλοιπο αποτελείται από καταθέσεις σε τράπεζες.

Τι είναι οι τραπεζικές καταθέσεις και πως δημιουργούνται από τις ίδιες τις εμπορικές τράπεζες; Όταν μια τράπεζα εκδίδει δάνειο για έναν από τους πελάτες της, απλά πιστώνει το λογαριασμό του πελάτη της με ένα υψηλότερο υπόλοιπο (αυξάνονται οι καταθέσεις του). Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, δημιουργείται νέο χρήμα.

Αποθεματικά Κεντρικής Τράπεζας. Είναι ένα διαφορετικό είδος IOUs είναι απλά ηλεκτρονικές εγγραφές του οφειλόμενου ποσού από την Κεντρική Τράπεζα προς κάθε τράπεζα.

Το χρήμα σήμερα είναι μια μορφή χρέους, αλλά ένα ιδιαίτερο είδος χρέους που γίνεται αποδεκτό ως μέσο ανταλλαγής στην οικονομία. Και το περισσότερο από αυτό το χρήμα έχει τη μορφή τραπεζικών καταθέσεων, οι οποίες δημιουργούνται από τις ίδιες τις εμπορικές τράπεζες.

Άρθρο των Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas της Διεύθυνσης Νομισματικής Ανάλυσης της Τράπεζας της Αγγλίας.

Πώς δημιουργείται;

Η Τράπεζα της Αγγλίας επιβεβαιώνει ότι δημιουργεί αρκετά χαρτονομίσματα για να καλύψει τη ζήτηση του κοινού για αυτά. Η Τράπεζα πρώτα οργανώνει την έκδοση νέων τραπεζογραμματίων από έναν εμπορικό εκτυπωτή. Έπειτα τα ανταλλάζει με τις εμπορικές τράπεζες για παλαιά χαρτονομίσματα — εκείνα τα οποία δεν είναι πλέον κατάλληλα για να χρησιμοποιηθούν ή είναι μέρος μια σειράς που έχει αποσυρθεί. Αυτά τα παλιά χαρτονομίσματα στη συνέχεια καταστρέφονται από την Τράπεζα. Η ζήτηση τραπεζογραμματίων έχει επίσης αυξηθεί γενικά με την πάροδο του χρόνου.

Για να καλύψει την επιπλέον ζήτηση, η Τράπεζα εκδίδει τραπεζογραμμάτια επιπλέον εκείνων που απαιτούνται για την αντικατάσταση των παλαιών τραπεζογραμματίων. (πηγή) Τα επιπλέον νεοεκδιδόμενα χαρτονομίσματα τα αγοράζουν οι εμπορικές τράπεζες, από την Τράπεζα της Αγγλίας. Οι εμπορικές τράπεζες πληρώνουν για το νέο νόμισμα, ένα χάρτινο IOU της Τράπεζας της Αγγλίας, ανταλλάσσοντας το με μερικά από τα άλλα, ηλεκτρονικά δικά τους IOUs της Τράπεζας — τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας  (central bank reserves).

Το μέγεθος των ισολογισμών τους που παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα (Εικόνα 2) θα παραμείνει αμετάβλητο, αλλά ο διαχωρισμός μεταξύ των πράσινων και των μπλε συστατικών θα μεταβληθεί.

(ii) Τραπεζικές καταθέσεις – Τι είναι;

Το νόμισμα αντιστοιχεί μόνο σε μια πολύ μικρή ποσότητα του χρήματος που βρίσκεται στην κατοχή ανθρώπων και επιχειρήσεων στην οικονομία. Το υπόλοιπο αποτελείται από καταθέσεις σε τράπεζες, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. (Σχήμα 1)

Για λόγους ασφαλείας, οι καταναλωτές γενικά δεν θέλουν να αποθηκεύουν το σύνολο των περιουσιακών τους στοιχείων, ως φυσικά χαρτονομίσματα. Επιπλέον, το νόμισμα δεν πληρώνει τόκους, γεγονός που το καθιστά λιγότερο ελκυστικό για διακράτηση από άλλα περιουσιακά στοιχεία, όπως οι τραπεζικές καταθέσεις, οι οποίες πληρώνουν. Γι ‘αυτούς τους λόγους, οι καταναλωτές προτιμούν να έχουν στην κατοχή τους κυρίως ένα εναλλακτικό μέσο συναλλαγής — τις τραπεζικές καταθέσεις, που εμφανίζονται με κόκκινο χρώμα στην εικόνα

Οι τραπεζικές καταθέσεις υπάρχουν σε πολλές διαφορετικές μορφές, όπως είναι για παράδειγμα οι τρεχούμενοι λογαριασμοί (current accounts) ή οι λογαριασμοί ταμιευτηρίου που έχουν οι καταναλωτές ή ορισμένοι τύποι τραπεζικών ομολόγων που αγοράζονται από επενδυτές. Στη σύγχρονη οικονομία αυτά τείνουν να καταγράφονται ηλεκτρονικά. Για λόγους απλότητας, το άρθρο αυτό επικεντρώνεται στις τραπεζικές καταθέσεις των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, καθώς αυτές με το σαφέστερο τρόπο λειτουργούν ως χρήμα.

Γιατί τα χρησιμοποιούν οι άνθρωποι;

Όταν ένας καταναλωτής κάνει μια κατάθεση των χαρτονομισμάτων του/της σε μια τράπεζα, απλά ανταλλάσσει ένα IOU της Τράπεζας της Αγγλίας για ένα IOU εμπορικής τράπεζας. Η εμπορική τράπεζα λαμβάνει επιπλέον τραπεζογραμμάτια αλλά σε αντάλλαγμα πιστώνουν στο λογαριασμό του καταναλωτή το ποσό που έχει κατατεθεί. Οι καταναλωτές ανταλλάσσουν το νόμισμά τους με τραπεζικές καταθέσεις μόνο επειδή είναι σίγουροι ότι θα μπορούν πάντα να αποπληρωθούν.

Ως εκ τούτου, οι τράπεζες πρέπει να εξασφαλίσουν ότι μπορούν πάντα να προμηθεύονται επαρκείς ποσότητες νομισμάτων για να καλύπτουν την αναμενόμενη ζήτηση από τους καταθέτες για την εξόφληση των IOUs τους. Για τους περισσότερους καταθέτες-νοικοκυριά, αυτές οι καταθέσεις είναι εγγυημένες μέχρι ένα ορισμένο ποσό, για να εξασφαλιστεί ότι οι πελάτες έχουν εμπιστοσύνη σε αυτές. Αυτό εξασφαλίζει ότι οι τραπεζικές καταθέσεις παραμένουν αξιόπιστες (για τους καταναλωτές) στο να είναι εύκολα μετατρέψιμες σε νόμισμα και να μπορούν να δρουν ως μέσο ανταλλαγής στη θέση του.

Στη σύγχρονη οικονομία, οι τραπεζικές καταθέσεις είναι συχνά το προεπιλεγμένο είδος χρήματος. Οι περισσότεροι άνθρωποι λαμβάνουν τον μισθό τους σε τραπεζικές καταθέσεις και όχι σε φυσικό νόμισμα. Και αντί να ανταλλάξουν αυτές τις καταθέσεις με φυσικό νόμισμα, πολλοί καταναλωτές τις χρησιμοποιούν ως μέσο αποθήκευσης αξίας και, όλο και περισσότερο, ως το μέσο ανταλλαγής.

Για παράδειγμα, όταν ένας καταναλωτής πληρώνει ένα κατάστημα μέσω χρεωστικής κάρτας, ο τραπεζικός τομέας μειώνει το ποσό που οφείλει στον καταναλωτή (οι καταθέσεις του καταναλωτή μειώνονται) ενώ αυξάνει το ποσό που οφείλει στο κατάστημα (οι καταθέσεις του καταστήματος αυξάνονται). Ο καταναλωτής χρησιμοποίησε τις καταθέσεις απευθείας ως μέσο συναλλαγής, χωρίς να χρειάζεται να τις μετατρέψει σε μετρητά.

Πώς δημιουργούνται;

Σε αντίθεση με το νόμισμα, το οποίο δημιουργείται από την Τράπεζα της Αγγλίας, οι τραπεζικές καταθέσεις ως επί το πλείστον δημιουργούνται από τις ίδιες τις εμπορικές τράπεζες. Ενώ ο όγκος των τραπεζικών καταθέσεων αυξάνει κάθε φορά που κάποιος καταθέτει τραπεζογραμμάτια στο λογαριασμό του, το ποσό των τραπεζικών καταθέσεων επίσης μειώνεται κάθε φορά που κάποιος κάνει μια ανάληψη.

Πολύ πιο σημαντική για τη δημιουργία των τραπεζικών καταθέσεων είναι η πράξη της παροχής νέων δανείων από τις τράπεζες. Όταν μια τράπεζα εκδίδει δάνειο για έναν από τους πελάτες της, απλά πιστώνει το λογαριασμό του πελάτη της με ένα υψηλότερο υπόλοιπο (αυξάνονται οι καταθέσεις του). Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, δημιουργείται νέο χρήμα.

Οι τράπεζες μπορούν να δημιουργήσουν νέο χρήμα, επειδή οι τραπεζικές καταθέσεις δεν είναι τίποτα άλλο παρά IOUs της τράπεζας˙ η δυνατότητα των τραπεζών να δημιουργούν IOUs δεν είναι διαφορετική από οποιοδήποτε άλλο μέλος της οικονομίας. Όταν η τράπεζα συνάπτει ένα δάνειο, ο δανειολήπτης έχει επίσης δημιουργήσει ένα δικό του IOU προς την τράπεζα.

Η μόνη διαφορά είναι ότι, για τους λόγους που εξηγήθηκαν παραπάνω, το IOU της τράπεζας (η κατάθεση) είναι ευρέως αποδεκτό ως μέσο συναλλαγής — είναι χρήμα. Η ικανότητα των εμπορικών τραπεζών να δημιουργούν χρήμα δεν αφήνεται χωρίς όρια όμως. Το ποσό των χρημάτων που μπορεί να δημιουργήσει επηρεάζεται από μια σειρά παραγόντων, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται η νομισματική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα και οι ρυθμιστικές πολιτικές της Τράπεζας της Αγγλίας. Τα όρια αυτά, και η διαδικασία δημιουργίας χρήματος γενικότερα, συζητούνται εκτενώς στο συνοδευτικό κομμάτι αυτού του άρθρου. [1]

(iii) Αποθεματικά Kεντρικής Tράπεζας

Οι εμπορικές τράπεζες πρέπει να κατέχουν ένα ορισμένο ποσό νομίσματος για την κάλυψη συχνών αναλήψεων από λογαριασμούς καταθέσεων και άλλες εκροές. Αλλά η χρησιμοποίηση φυσικών τραπεζογραμματίων για τη διεξαγωγή του μεγάλου όγκου συναλλαγών που διεξάγονται μεταξύ τους (των τραπεζών) θα ήταν εξαιρετικά δύσχρηστη.

Έτσι, οι τράπεζες έχουν το δικαίωμα να κατέχουν ένα διαφορετικό είδος IOUs από την Τράπεζα της Αγγλίας, που είναι γνωστά ως αποθεματικά κεντρικής τράπεζας και εμφανίζονται με πράσινο χρώμα στο παραπάνω σχήμα. Τα αποθεματικά της Τράπεζας της Αγγλίας είναι απλά ηλεκτρονικές εγγραφές του οφειλόμενου ποσού από την Κεντρική Τράπεζα προς κάθε τράπεζα.

Τα αποθεματικά είναι ένα χρήσιμο μέσο ανταλλαγής για τις τράπεζες, όπως είναι οι καταθέσεις για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Πράγματι, οι λογαριασμοί αποθεματικών στην κεντρική τράπεζα μπορεί να θεωρηθεί ότι παίζουν παρόμοιο ρόλο για τις εμπορικές τράπεζες όπως οι λογαριασμοί όψεως (current accounts) για τα νοικοκυριά ή τις επιχειρήσεις.

Αν μια τράπεζα θέλει να προβεί σε πληρωμή σε μια άλλη — όπως κάνουν κάθε μέρα, σε μεγάλη κλίμακα, όταν οι πελάτες κάνουν συναλλαγές — θα ενημερώσουν την Τράπεζα της Αγγλίας η οποία στη συνέχεια θα προσαρμόσει τα υπόλοιπα των αποθεματικών τους ανάλογα. Η Τράπεζα της Αγγλίας εγγυάται επίσης ότι οποιοδήποτε ποσό από τα αποθεματικά μπορεί να ανταλλαχθεί με νόμισμα σε περίπτωση που το χρειαστούν οι εμπορικές τράπεζες.

Για παράδειγμα, εάν πολλά νοικοκυριά ήθελαν να μετατρέψουν τις καταθέσεις τους σε χαρτονομίσματα, οι εμπορικές τράπεζες θα μπορούσαν να ανταλλάξουν τα αποθεματικά τους με νόμισμα για να (απο)πληρώσουν με τη σειρά τους τα νοικοκυριά. Όπως συζητήθηκε νωρίτερα, ως ο εκδότης του νομίσματος, η Τράπεζα της Αγγλίας φροντίζει ώστε να υπάρχει πάντα αρκετό διαθέσιμο για την κάλυψη της ζήτησης.

Συμπέρασμα

Αυτό το άρθρο έκανε μια εισαγωγή στο τι σημαίνει χρήμα και τους διαφορετικούς τύπους χρήματος που υπάρχουν σε μια σύγχρονη οικονομία. Το χρήμα σήμερα είναι μια μορφή χρέους, αλλά ένα ιδιαίτερο είδος χρέους που γίνεται αποδεκτό ως μέσο ανταλλαγής στην οικονομία. Και το περισσότερο από αυτό το χρήμα έχει τη μορφή τραπεζικών καταθέσεων, οι οποίες δημιουργούνται από τις ίδιες τις εμπορικές τράπεζες. Ένα συνοδευτικό κομμάτι σε αυτό το άρθρο, «Η δημιουργία χρήματος στη σύγχρονη οικονομία», περιγράφει τη διαδικασία της δημιουργίας χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες με περισσότερες λεπτομέρειες. [2]

Πηγές:

Το άρθρο αποτελεί μετάφραση του κειμένου “Money in the modern economy: an introduction” της Τράπεζας της Αγγλίας.

Σχετικά:

• [1] ”Money creation in the modern economy” Άρθρο των Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas της Διεύθυνσης Νομισματικής Ανάλυσης της Τράπεζας της Αγγλίας. Άρθρο το οποίο επίσης θα δημοσιεύσουμε σε μετάφραση στο fekyou.info
• [2] Άρθρο το οποίο επίσης θα δημοσιεύσουμε σε μετάφραση στο fekyou.info
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Α’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Β’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Γ’)
• Το χρήμα στη σύγχρονη οικονομία: Μια εισαγωγή (μέρος Δ’)

Μετάφραση-Επιμέλεια: Κωνσταντουλάκης Μιχάλης

Προσαρμογή γραφικών: Μπάιλα Καλλιόπη 

Μορφοποίηση-Περιλήψεις: Τσίπρας Σταύρος