Το ζήτημα που ανοίγουμε με αυτή εδώ την ανάρτηση είναι κορυφαίας σημασίας. Αφορά την διάταξη που ψηφίστηκε με το λεγόμενο μνημόνιο 3 (νόμος 4336/2015) που καταργεί τους προληπτικούς ελέγχους του Ελεγκτικού Συνεδρίου και τους ελέγχους των δημόσιων υπολόγων. Αν υπάρχει ένα θέμα που θα προτείναμε ως πρώτο για σεμινάριο θα ήταν αυτό. Το ζήτημα λόγω της σημασίας του θα το παρουσιάσουμε αναλυτικά σε πολλές μελλοντικές αναρτήσεις, αρχίζοντας με μία μικρή ιστορική αναδρομή.

Η ανάγκη για διαφάνεια στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών είχε γίνει αντιληπτή ήδη από την αρχαία Ελλάδα με το θεσμό των Λογιστών που κατά πολλούς θεωρητικούς αποτελεί την ιστορική αφετηρία του σύγχρονου Ελεγκτικού Συνεδρίου. Ο ιδέα του δημοσιονομικού ελέγχου του δημόσιου θησαυρού, ανάγει τις καταβολές του στην αρχαία ελληνική πρακτική και σκέψη, με αναφορές (ενδεικτικά) στην Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη και στους Νόμους του Πλάτωνα.

Η σημασία του ζητήματος της καταγραφής και ελέγχου των δημόσιων οικονομικών έγινε αμέσως αντιληπτή και από τους επαναστατημένους Έλληνες.

Η Α ‘ Εθνική Συνέλευση (1822) με το «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος» θέσπισε τις πρώτες βασικές έννοιες του προϋπολογισμού του Κράτους και της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας από τις άλλες δύο (εκτελεστική, νομοθετική).

Η ίδρυση ενός ελεγκτικού οργάνου υπαγορεύτηκε από την ανάγκη ελέγχου των λεγόμενων δανείων της ανεξαρτησίας του 1824 και 1825 (που θα παρουσιάσουμε στο μέλλον). Τα τελευταία οδήγησαν την Γ ‘ Εθνική Συνέλευση το 1826 εκτός από το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης  με το όνομα «Διοικητική Επιτροπή Ελλάδος», να συστήσει και την «Επιτροπή Συνελεύσεως» με αρμοδιότητα μεταξύ άλλων να εξετάσει τους λογαριασμούς του Υπουργείου Οικονομικών, του εθνικού ταμείου και της επιτροπής που είχε σταλεί στο Λονδίνο για το δανεισμό. Στην ουσία αυτή η Λογιστική Επιτροπή ήταν η πρώτη υβριδική μορφή ελεγκτικού οργάνου διαχείρισης του δημόσιου χρήματος.

Αντιστοίχως κινήθηκε και έπραξε και ο Καποδίστριας, δηλαδή προς την κατεύθυνση της θεσμικής κατοχύρωσης ενός μόνιμου οργάνου για τον δημοσιονομικό έλεγχο. Συγκεκριμένα με την την Δ ‘ Εθνική Συνέλευση το 1829 έβαζε τις βάσεις του Λογιστικού και Ελεγκτικού Συμβουλίου για τον έλεγχο των δημόσιων οικονομικών προληπτικά και κατασταλτικά. Αποτελώντας τον πρόδρομο του Ελεγκτικού συνεδρίου και ορίζονταν ως ανεξάρτητο από το Υπουργικό Συμβούλιο.

Η σημασία του ζητήματος αποτυπώθηκε και με το άρθρο 283 στο «Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος» που ψηφίστηκε από την Ε ‘ Εθνική Συνέλευση (1832). Με αυτό ορίστηκε η σύσταση ενός ανώτατου δικαστηρίου αποτελούμενο από τρία τμήματα. Ένα από αυτά ονομαζόμενο Λογιστελεγκτικόν Κριτήριον θα ήταν επιφορτισμένο με την αρμοδιότητα να εξετάζει του λογαριασμούς των διαχειριζομένων δημόσια χρήματα υπαλλήλων.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο ως όργανο εποπτείας και ελέγχου της δημοσιονομικής διαχείρισης των οικονομικών του κράτους, εγκαθιδρύθηκε (1833) σχεδόν ταυτόχρονα με την συγκρότηση της ελληνικής πολιτείας. Με το ιδρυτικό διάταγμα του 1833 (που θα παρουσιάσουμε μελλοντικά) καθορίζονται και οι ιδρυτική σκοποί του. Καταστατική επιδίωξη του Ελεγκτικού Συνεδρίου ήδη από το 1833 ήταν «να πληροφορείται ότι διατηρούνται οι γενικές αρχές του εγκριθέντος οικονομικού κράτους συστήματος». Επίσης στη δικαιοδοσία του υπήχθη όλο το λογιστικό του κράτους και καθορίστηκε η έννοια των δημόσιων υπολόγων ως «ή δυνάμει της υπηρεσίας των, ή δυνάμει ειδικής παραγγελίας, ή δυνάμει ἀμφοτέρων τούτων, εισπράττουν ή ξοδεύουν δημόσια χρήματα».

Σταθμό στην ιστορία του Ελεγκτικού Συνεδρίου απετέλεσε η καθιέρωση του προληπτικού ελέγχου των κρατικών δαπανών  το 1887. Επίσης η δεκαετία του ’90 και η αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001 με την εισαγωγή του θεσμικού πλαισίου του προληπτικού ελέγχου των συμβάσεων μεγάλης οικονομικής αξίας του Δημοσίου.  Αρχικά προαιρετικά και κατόπιν υποχρεωτικά (με ταυτόχρονη όμως εισαγωγή εξαιρέσεων ορισμένων κατηγοριών συμβάσεων από τον έλεγχο αυτό, όπως θα δούμε με επόμενες αναρτήσεις μας).

Σήμερα πολλά έχουν αλλάξει αναφορικά με το νομικό πλαίσιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Παραμένει και στη σημερινή εποχή ο σημαντικότερος ιστορικά δημοσιονομικός θεσμός και είναι ένα από τα τρία ανώτατα δικαστήρια. (Τα άλλα δύο είναι ο Άρειος Πάγος και το Συμβούλιο της Επικρατείας . Ειδική περίπτωση αποτελεί το ΑΕΔ).  Οι βασικές αρμοδιότητες του ορίζονται στο άρθρο 98 του Συντάγματος.  Η διάταξη όμως που ψηφίστηκε με το λεγόμενο μνημόνιο 3 στις 14 Αυγούστου 2015 αλλάζει τα δεδομένα.

Από τη θεσμοθέτηση των ελέγχων που άρχισε δεκαετίες πριν. Στην εισαγωγή εξαιρέσεων ειδικών κατηγοριών ζητημάτων από τους ελέγχους που έγινε σταδιακά. Μέχρι την πλήρη κατάργηση τους είναι τελικά μερικοί νόμοι δρόμος.

Θα επανέλθουμε σύντομα.

Σχετικά (ενδεικτικά) :

• Άρθρο 98 Συντάγματος
• Νόμος 4336 /14 Αυγούστου 2015 (μνημόνιο 3). Μπορείτε να κατεβάσετε το νόμο πατώντας εδώ Νόμος 4336/2015
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 1980), τόμος ΙΒ’ σελ. 434-435, 527-528, 606- 607
• «Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος» (1822)
• «Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος» (1832)
• Οι συμβάσεις που εξαιρούνται του ελέγχου του Ελεγκτικού Συνεδρίου (A’ μέρος) (δημοσίευση 26 Οκτωβρίου 2015)
• Οι συμβάσεις που εξαιρούνται του ελέγχου του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Β’ μέρος) (δημοσίευση 30 Οκτωβρίου 2015)

Έρευνα : Σταύρος Β. Τσίπρας , Δικηγόρος