Η στήριξη του τραπεζικού συστήματος στην Ελλάδα έχει υλοποιηθεί με σειρά νόμων και με διαφορετικής φύσεως μέσα. Η λεγόμενη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών βρίσκεται στον πυρήνα του φαινομένου. Ήδη από το πρώτο μνημόνιο του 2010 [1] υπήρχε η πρόβλεψη για την ίδρυση ενός ανεξάρτητου Ταμείου για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Κομβικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία είχε και έχει η Τράπεζα της Ελλάδος.

Λίγο αργότερα για το σκοπό αυτό ιδρύθηκε [2] το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας – ΤΧΣ («Hellenic Financial Stability Fund»,HFSF). Το ΤΧΣ ιδρύθηκε με αρχικό κεφάλαιο 10 δις ευρώ [3], το οποίο αυξήθηκε στα 50 δις ευρώ με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου [4] που τελικά κυρώθηκε με νόμο τον Σεπτέμβρη του 2012 [5]. Τα ανωτέρω 50 δις σύμφωνα με τον ιδρυτικό του νόμο καλύπτονται σταδιακά από το Ελληνικό Δημόσιο στο πλαίσιο του μηχανισμού στήριξης της Ελλάδας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δηλαδή με δανεισμό δια νόμου. Οι νόμοι αυτοί παρέχουν ένα ανώτατο ποσοτικό όριο.

Τα χρήματα που δανείζεται το Δημόσιο για την ανακεφαλαιοποίση των τραπεζών μέσω του ΤΧΣ χρησιμοποιούνται, όπως αναφέρονται στον ιδρυτικό νόμο του ΤΧΣ για τη διατήρηση της σταθερότητας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, μέσω της ενίσχυσης της κεφαλαιακής επάρκειας των πιστωτικών ιδρυμάτων [6]. Στα τελευταία συμπεριλαμβάνονται και οι θυγατρικές αλλοδαπών πιστωτικών ιδρυμάτων, εφόσον λειτουργούν νόμιμα στην Ελλάδα κατόπιν άδειας της Τράπεζας της Ελλάδος [7]. Το κεφάλαιο του Ταμείου κατατίθεται, με αποφάσεις του Υπουργού Οικονομικών, σε ειδικό έντοκο λογαριασμό του Ταμείου που τηρείται στην Τράπεζα της Ελλάδος [8].

Αξίζει να αναφερθεί ότι Σύμβαση Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης που συνοδεύει το λεγόμενο τρίτο μνημόνιο [9]. Φέρει την υπογραφή των εκπροσώπων μεταξύ του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM), της Ελληνικής Δημοκρατίας ως δικαιούχου κράτους µέλους, της Τράπεζας της Ελλάδος ως Κεντρικής Τράπεζας, και του Ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ως ταμείου ανακεφαλαιοποίησης.

Η διάταξη που παρουσιάζουμε στο τρίτο μνημόνιο [10] προβλέπει αποθεματικό ασφαλείας όπως το ονομάζει ύψους 25 δις ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση των βιώσιμων τραπεζών και το κόστος εξυγίανσης των μη βιώσιμων τραπεζών. Η διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών κατ΄επιταγή του μνημονίου 3 θα πρέπει να ολοκληρωθεί πριν το τέλος του 2015 και θα συνοδεύεται από παράλληλα μέτρα για την ενίσχυση της διακυβέρνησης του ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) και των τραπεζών.

Μετά από μια αξιολόγηση των προβλεπόμενων κεφαλαιακών αναγκών των τεσσάρων βασικών τραπεζών από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα  και την υποβολή των σχεδίων κεφαλαιοποίησης από τις τράπεζες, τυχόν εναπομείνασες ελλείψεις κεφαλαίων που εντοπίζονται θα αντιμετωπιστούν πλήρως μέχρι τα τέλη του 2015 το αργότερο. Η Τράπεζα της Ελλάδος θα αξιολογήσει τις κεφαλαιακές ανάγκες των λοιπών τραπεζών στις περιπτώσεις που δεν το έπραξε πρόσφατα. Το πλαίσιο ανακεφαλαιοποίησης θα αναπτυχθεί µε σκοπό τη διατήρηση της ιδιωτικής διαχείρισης των τραπεζών που ανακεφαλαιοποιήθηκαν και τη διευκόλυνση ιδιωτικών στρατηγικών επενδύσεων [11].

Επιπρόσθετα όπως συμφώνησε και δεσμεύτηκε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ δεν θα πρέπει να ληφθούν από τις αρχές μονομερή φορολογικά ή άλλα μέτρα πολιτικής, τα οποία θα υπονόμευαν τη ρευστότητα, τη φερεγγυότητα ή τη μελλοντική βιωσιμότητα των τραπεζών. Κάθε, νομοθετικό ή άλλο, μέτρο που λαμβάνεται κατά τη διάρκεια της περιόδου του προγράμματος , το οποίο ενδέχεται να έχει αντίκτυπο στις τραπεζικές συναλλαγές, τη φερεγγυότητα, τη ρευστότητα, την ποιότητα των περιουσιακών στοιχείων κ.λπ., θα πρέπει να λαμβάνεται σε στενή διαβούλευση µε:

• την ΕΕ
• την ΕΚΤ
• το ΔΝΤ και, κατά περίπτωση,
• τον ΕΜΣ.

Τέλος συμφωνήθηκε όσον αφορά τη διακυβέρνηση των τραπεζών ότι η κυβέρνηση δεν θα παρεμβαίνει στη διαχείριση, τη λήψη αποφάσεων και τις εμπορικές πράξεις των τραπεζών που θα συνεχίσουν να λειτουργούν αυστηρά βάσει των αρχών της αγοράς. Τα µέλη των διοικητικών συμβουλίων και τα ανώτατα διευθυντικά στελέχη των τραπεζών θα διορίζονται χωρίς κρατική παρέμβαση.

Σχετικά (ενδεικτικά) :

• [1] Νόμος 3845/2010 (μνημόνιο 1), σελ. 1344 και 1357 του ΦΕΚ, αριθμός 17. Μπορείτε να κατεβάσετε το νόμο πατώντας εδώ Νόμος 3845/2010
• [2] Νόμος 3864 / 21 Ιουλίου 2010. (Ίδρυση Ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας). Μπορείτε να κατεβάσετε το νόμο πατώντας εδώ Νόμος 3864/2010
• [3] Άρθρο 3 παράγραφος 1 του Νόμου 3864/2010 (Ίδρυση Ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας)
• [4] Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ Α 94/19 Απριλίου 2012). Μπορείτε να κατεβάσετε το ΦΕΚ πατώντας εδώ ΦΕΚ Α  94/2012
• [5] Νόμος 4079/20 Σεπτεμβρίου 2012. Μπορείτε να κατεβάσετε το νόμο πατώντας εδώ Νόμος 4079/2012.
• [6] Άρθρο 2 παράγραφος 1 και 2α του Νόμου 3864/2010.
• [7] Για τις κατηγορίες ιδρυμάτων που ανακεφαλαιοποιούνται μετά το νόμο 4340/2015 βλ. στο άρθρο «Μνημόνια, ανακεφαλαιοποιήσεις τραπεζών και η ίδρυση του ΤΧΣ» 
• [8] Βλ. λχ. άρθρο 3 παράγραφος 2 του Νόμου 3864/2010. Επίσης άρθρο 36 παράγραφος 1 του Νόμου 4320/2015
• [9] Financial Assistance Facility Agreement between European Stability Mechanism and the Hellenic Republic (19 Αυγούστου 2016). Βλ. και παράγραφος Β’ του νόμου 4336/2015 (μνημόνιο 3), σελ. 985-1013 του ΦΕΚ.
• [10] Νόμος 4336/14 Αυγούστου 2015 (μνημόνιο 3), σελ. 1023 του ΦΕΚ. Μπορείτε να κατεβάσετε το νόμο πατώντας εδώ Νόμος 4336/2015
• [11] Βλ. άρθρο 3, παράγραφος Γ 3, σελ. 1023 και 1025 του ΦΕΚ.  Με την παράγραφο Γ κυρώνεται η συμφωνία δημοσιονομικών στόχων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (Αιτιολογική έκθεση του Νόμου 4336/2015, σελ. 19.

Σχετικά άρθρα:

• «Μνημόνιο 3: Δέσμευση για ιδιωτική διαχείριση τραπεζών που ανακεφαλαιοποιήθηκαν» (δημοσίευση 19 Οκτωβρίου 2015)
• «Μνημόνια, ανακεφαλαιοποιήσεις τραπεζών και η ίδρυση του ΤΧΣ» (δημοσίευση 5 Νοεμβρίου 2015)

Έρευνα : Σταύρος Β. Τσίπρας – Δικηγόρος